Bw Hamisi Mwakumanya, mstaafu wa umri wa miaka 66 kutoka Kwale, ameanzisha biashara yenye mafanikio kwa kutengeneza bidhaa kutoka nazi. Anazalisha mafuta, losheni na bidhaa nyingine zinazouzwa hadi nchi jirani. Biashara hii imewapa ajira zaidi ya watu kumi na inaonyesha uwezo wa ubunifu wa Pwani.
Bw Hamisi Mwakumanya kutoka kijiji cha Mwabuga, Kaunti ya Kwale, alikuwa akihudumia wateja katika ukumbi wa Tononoka, Mombasa, wakati wa mdahalo kati ya sekta ya umma na binafsi kuhusu biashara ndogondogo. Meza yake ilikuwa na chupa za mafuta ya nazi, losheni zilizochanganywa na aloe vera na mwani. “Kama una ngozi kavu, nataka utumie mchanganyiko wa nazi na aloe vera. Huponya haraka,” alisema akimpa mteja maelekezo.
Awali, Bw Mwakumanya alifanya kazi serikalini na sekta binafsi hadi karibu kustaafu miaka ya 2000. Mwaka 2007, alijiunga na kikundi cha wakulima wa mazingira na kupata mafunzo katika Chuo Kikuu cha Jomo Kenyatta cha Kilimo na Teknolojia (JKUAT) kuhusu thamani ya nazi. “Mafunzo yale yalifumbua macho yangu. Nikatambua nazi si tunda tu la chakula, bali ni rasilimali, biashara na riziki ya kweli,” alisema. Nazi inauzwa kama tunda kwa Sh50, lakini chupa ndogo ya mafuta ya gramu 500 inauza kwa Sh1,000, ikipa faida maradufu.
Akaanza majaribio nyumbani kwa kutumia vifaa vya jikoni, akatengeneza mafuta kutoka chicha, mkaa kutoka makumbi na vifuvu, mikeka na kamba kutoka nyuzi, na vipodozi kutoka maji ya nazi. Alianza kuuza kwa majirani, na sasa bidhaa zake zina soko katika Likoni, Ukunda, Mombasa, Nairobi, Kisumu, na oda kutoka Uganda na Tanzania. Biashara yake imeajiri zaidi ya vijana na kina mama kumi kutoka vijiji jirani, wakiwapa mafunzo.
Alipata cheti cha ubora kutoka Shirika la Kudhibiti Ubora Nchini (KEBS), kilichopanua soko. Changamoto ni upungufu wa nazi wakati wa kiangazi, gharama za vifungashio na ukosefu wa mtaji. Anapanga kuanzisha kiwanda kidogo huko Kwale na kusafirisha hadi Ulaya, Bara Hindi na Mashariki ya Kati. “Nataka Kwale ijulikane kwa bidhaa za ubora wa kimataifa. Vijana wasione ajira kama ndoto isiyowezekana,” alisema. Pia anawahamasisha vijana kutumia rasilimali kama nazi na mwani kwa ubunifu.